Goran Bregovic @ Boem Radio

Κύριε Bregovic, σας ευχαριστούμε πάρα πολύ για τον χρόνο που μας διαθέτετε για να απαντήσετε στις ερωτήσεις μας, γνωρίζοντας ειδικά πόσο φορτωμένο είναι το πρόγραμμα σας. Ανυπομονούμε να σας δούμε στη σκηνή και να ακούσουμε για άλλη μια φορά την μουσική σας. 

Πόσο διαφορετικός είναι ο Goran Bregovic των Bijelo Dugme από αυτόν του σήμερα;  

Υπάρχουν πολλές διάφορες από το rock ‘n’ roll της εποχής του Κομμουνισμού, με το rock ‘n’ roll του σήμερα. Στο ενδιάμεσο υπήρξαν δύο ολόκληρες επαναστατικές περίοδοι, το κράτος και η γλώσσα εξαφανίστηκαν, πολλά άλλαξαν. Όμως, σήμερα, όταν σκέφτομαι το rock ‘n’ roll είτε στην εποχή του Κομμουνισμού είτε γενικώς, σκέφτομαι ότι κάποτε το rock ‘n’ roll ήταν σημαντικό για όλο τον κόσμο, πόσο μάλλον για τα κουμουνιστικά κράτη. Στα κουμουνιστικά κράτη ήταν πολύ πιο σημαντικό από ότι στη Δύση, γιατί έφερε ένα διαφορετικό σύστημα αξίας, κάτι που σε εκείνη την εποχή ήταν σημαντικό.

Οι Bijelo Dugme ήταν ένα συγκρότημα από τη Γιουγκοσλαβία που ήταν ενεργό, όταν ξέσπασε ο πόλεμος. Επηρέασε ο πόλεμος τις σχέσεις μεταξύ των μελών του συγκροτήματος ή η μουσική μπόρεσε να γεφυρώσει τυχόν δυσάρεστες καταστάσεις;

Α, τον πόλεμο, λίγο πολύ, όλοι προσπαθούσαμε να τον περάσουμε με τις λιγότερες συνέπειες. Οι σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων ήταν περίπλοκες. Για εμένα η κατάσταση ήταν πιο εύκολη, γιατί εκείνη την περίοδο έλειπα στο Παρίσι. Από αυτή την απόσταση, είδα πιο εύκολα κάποια πράγματα. Αλλά εκείνοι που πέθαιναν, δεν είχαν την πολυτέλεια να δουν τον πόλεμο με ψυχραιμία, όπως εγώ. Και έτσι πολλές σχέσεις γίνανε ακόμα πιο πολύπλοκες, κατά τη διάρκεια του πόλεμου.

Ξέρω ότι αποφεύγεις τις πολιτικές δηλώσεις, αλλά η ερώτηση μου αφορά στο σήμερα και συγκεκριμένα την κατάσταση που επικρατεί στα Βαλκάνια και τις γειτονικές χώρες (FYROM, Ουκρανία, Τουρκία κλπ). Η όλη περιοχή είναι σε έκρυθμη κατάσταση και μοιάζει με καζάνι που βράζει. Σε ανησυχεί καθόλου όλο αυτό; 

Σε εμάς αυτή η κατάσταση του βρασμού είναι μόνιμη. Είναι δύσκολο να βρεις περίοδο στην ιστορία μας, που να μην ήταν σε αυτή τη «θερμοκρασία».

Ταξιδεύοντας κάποιος στα Βαλκάνια νιώθει ότι ταξιδεύει και στο παρελθόν. Είναι πολλές χώρες και μέρη, που θυμίζουν περασμένες δεκαετίες, ίσως πιο ρομαντικές και αγνές. Συμφωνείς με αυτή την άποψη; Είναι κάτι που έχεις δει στα πολλά ταξίδια σου στις βαλκανικές χώρες;

Υποθέτω ότι όλα είναι έτσι εδώ. Όταν είχε έρθει πρώτη φορά στα μέρη μας άνθρωπος της Universal Music, μου είπε ότι η ακτή μας μοιάζει με την Κυανή Ακτή πριν από 50 χρόνια.

Έχεις συνεργαστεί με Έλληνες μουσικούς (Νταλάρας, Πρωτοψάλτη), με Τούρκους (Sezen Aksu), Πολωνούς (Kayah, Krzysztof Krawczyk) και με πολλούς άλλους. Είμαστε τελικά, ειδικά οι Βαλκάνιοι, όπως λένε οι Ιταλοί “una faccia, una razza” ή έχουμε αρκετές διαφορές μεταξύ μας; 

Αν υπάρχει κάτι χαρακτηριστικό για την  μουσική των Βαλκανίων, είναι η ανάγκη για τρέλα. Αλλά αν είναι μόνο η μουσική, δεν φτάνει. Αν η μουσική δε φέρνει και μια δόση τρέλας, τότε δεν είναι για ανθρώπους εδώ. Το μότο του τελευταίου μου δίσκου είναι «όποιος δε τρελαθεί, δεν είναι στα καλά του»

Πόσο επίκαιρη και χρήσιμη πιστεύεις ότι είναι ή θα έπρεπε να είναι η παράδοση στην εποχή της τεχνολογίας και της παγκοσμιοποίησης; Μπορεί να υπάρξει ακόμα παράδοση ή είναι κάτι που εξαφανίζεται λόγω της κατάστασης; 

Φυσικά και ο κόσμος πάει προς την παγκοσμιοποίηση. Ξέρετε, όμως, μπορείτε να φάτε γρήγορα στα McDonald’s ή να ακούσετε MTV, αλλά αν στα αλήθεια έχετε (σημείωση: τα δικά σας έθιμα για) τον δικό σας γάμο, το δικό σας γλέντι, τα δικά σας γενέθλια, θα τρώτε τα παραδοσιακά σας φαγητά και θα ακούτε παραδοσιακή μουσική. Γιατί υπάρχει κάτι στη ψυχή που το ψάχνει αυτό.  

Είσαι ένας άνθρωπος που έχει ασχοληθεί σε μεγάλο βαθμό με την “Gypsy Music”, που περνάει από γενιά σε γενιά, με αυτοδίδακτους, κυρίως, μουσικούς. Η μουσική είναι στο DNA μας ή μαθαίνεται; 

Πάντα μου άρεσε να ανακατεύομαι με τους τσιγγάνους. Θυμάμαι όταν έφερα τα πρώτα λεφτά στο σπίτι μου από τη μουσική που έπαιζα, ο πατέρας μου, που ήταν συνταγματάρχης, μου είπε «μη μου πεις ότι θα ασχολείσαι με αυτές τις τσιγγάνικες δουλειές». Αλλά οι τσιγγάνοι είναι όπως είναι οι καουμπόηδες στην Αμερική, είναι οι καουμπόηδες της Ευρώπης για μας. Θα είναι κρίμα αν μια μέρα η αλληγορία «τσιγγάνος» εξαφανιστεί. Είναι κάτι που όλοι θέλουμε να είμαστε μια μέρα στη ζωή μας, να ζήσουμε έτσι. Όπως το ό,τι πετάει, μπορεί και κολυμπάει. (Σέρβικη παροιμία που σημαίνει «Να ζήσουμε κάπως αλλιώς για μια μέρα και μετά να επιστρέψουμε στο κανονικό»). Αυτή η ανιδιοτελής αίσθηση της ελευθερίας. Η ιδέα που είναι σήμερα πολύ της μόδας ότι ζούμε το σήμερα και δε σκεφτόμαστε το αύριο, είναι ιδέα των Ρομά. Με αυτή την ιδέα οι Ρομα έζησαν αιώνες και ταλαιπωρήθηκαν από τους Ευρωπαίους.

Τι σε κάνει να θες να παίξεις μουσική; Η χαρά και η έκφραση αυτής μέσω της μουσικής; Η λύπη και ο «εξορκισμός» της μέσω της μουσικής; Όλα μαζί; Κάτι άλλο; 

Σπούδασα για να γίνω καθηγητής φιλοσοφίας. Στη ουσία, στην εποχή του Κομμουνισμού, αν τελείωνες φιλοσοφική σχολή, γινόσουν καθηγητής του μαρξισμού. Αυτή θα έπρεπε να είναι η επαγγελματική πορεία μου, αλλά, ευτυχώς, το απέφυγα διότι έγινα αστέρι (superstar). Από το τέταρτο έτος των σπουδών μου, μέχρι σήμερα, αυτή ήταν η μόνη μου ασχολία και πότε δεν ασχολήθηκα με κάτι άλλο. Γι’ αυτό τον λόγο, το αντιλαμβάνομαι σαν επάγγελμα, χωρίς κάπου είδους αλαζονεία.  Είναι κάτι που κάνει όλος ο κόσμος, που δουλεύει 8 ώρες την ημέρα. Πηγαίνω στη δουλειά μου στις 8:30, τόσο εγώ όσο και ο βοηθός μου, δεν κάνω διάλειμμα για φαγητό και στις 16:30 πάω σπίτι μου. Αν δείτε και την ιστορία, οποιοδήποτε καλλιτέχνης οποιασδήποτε τέχνης, όλοι είχαν αυτή τη στάση. Έτσι θα πρέπει να γίνεται, όπως σε κάθε άλλη δουλειά.

Κάθε καινούρια συνεργασία ή κάθε τι καινούριο με το οποίο καταπιάνεσαι είναι κάτι που προκύπτει ή κάτι που είχες στο μυαλό σου και στους στόχους σου; Κι αν δεν προκύπτει, αλλά στοχεύεις σε αυτό, τι σχέδια έχεις για τη συνέχεια;

Έχω έτοιμο καινούριο δίσκο «Τρία γράμματα από το Σαράγιεβο». Είχα μία πρόταση από τους υπεύθυνους της Βασιλικής του St Denis (Basilica of Saint Denis), να φτιάξω τη μουσική για βιολί και συμφωνική ορχήστρα. Αυτή την περίοδο βρήκα μια ιστορία στο ίντερνετ, από μια δημοσιογράφο του CNN, που άκουσε αυτή την ιστορία από τη φίλη της στην Ιερουσαλήμ. Ένας μεγάλος σε ηλικία Εβραίος πήγαινε κάθε μέρα μπροστά από τον τοίχο των δακρύων για να προσεύχεται. Πολλές ώρες, κάθε μέρα, για πολλά χρόνια. Η δημοσιογράφος μαθαίνοντας την ιστορία, αποφάσισε να κάνει ένα ντοκιμαντέρ. Πήγε λοιπόν κι αυτή εκεί και του είπε το εξής: «Είστε εδώ 40 χρόνια και προσεύχεστε. Για ποιό λόγο το κάνετε;» και ο γέρος της απάντησε «Είμαι εδώ, όντως, 40 χρόνια και προσεύχομαι. Προσεύχομαι ότι τα παιδιά μας θα έπρεπε να ζουν με ειρήνη,  σε ένα πιο καλό τόπο με σεβασμό σε όλες τις διαφορετικές θρησκείες που υπάρχουν. «Και τι συμπέρασμα βγάζετε;», θέλησε να μάθει η δημοσιογράφος, για να πάρει την απάντηση «Ότι μιλάω σε ένα τοίχο». Είναι πασιφανές το ηθικό δίδαγμα, ότι ο θεός μας έχει στείλει στη Γη να λύσουμε μόνοι μας τα προβλήματα μας. Μετά, έψαχνα αλληγορίες που θα μπορούσαν να με βοηθήσουν να τα γράψω όλα αυτά  και μια αλληγορία είναι το Σαράγιεβο. Δεν είναι πλέον το όνομα μιας πόλης, αλλά μια αλληγορία για μια εποχή που σήμερα μπορεί να είμαστε πολύ καλοί γείτονες και αύριο να πυροβολούμε ο ένας τον άλλον. Η δεύτερη αλληγορία είναι το βιολί, το οποίο παίζεται με τρεις διαφορετικούς τρόπους: Τον χριστιανικό που είναι ο κλασσικός τρόπος εκτέλεσης, τον μουσουλμανικό που είναι ο ανατολίτικος (οριεντάλ) και τον εβραϊκό τρόπο, τον Kletzmer (Παραδοσιακή μουσική των Ασκενάζι Εβραίων της Ανατολικής Ευρώπης, με χορευτικές μελωδίες και ορχηστρική μουσική για γάμους και γιορτές). 

Αυτές είναι τρεις αρκετά διαφορετικές τεχνικές. Ξεκίνησα να γράφω ένα κονσέρτο για τη συμφωνική ορχήστρα και στις τρείς φόρμες, το οποίο παρουσιάζω με συμφωνικές ορχήστρες σε όλη την Ευρώπη. Έχω στην ορχήστρα μου 3 αντίστοιχους μουσικούς: Έναν Kletzmer βιολιστή από το Tel Aviv, έναν οριεντάλ βιολιστή από την Τυνησία και μια Χριστιανή Σέρβα βιολίστρια από το Βελιγράδι. Αυτός είναι ο επόμενος μου δίσκος, ο οποίος θα κυκλοφορήσει το Σεπτέμβριο. 

Goran Bregovic

Λατρεμένος στην Ελλάδα όσο λίγοι ο Goran Bregovic, με καταγωγή από τη Βοσνία, είναι ένας από τους πιο γνωστούς συνθέτες ολόκληρης της πρώην Γιουγκοσλαβίας και ειδικεύεται κυρίως στο βαλκανικό και τσιγγάνικο είδος μουσικής.

Τσιγγάνικοι ήχοι, γιατί οι μουσικές του Bregovic είναι σαν τον ίδιο, ελεύθερες. Χωρίς πατρίδα και όρια. Γεννημένος στην Βοσνία, από πατέρα Κροάτη και μητέρα Σέρβα, πέρασε εμφυλίους πολέμους, διχασμούς και όλα τα δεινά των Βαλκανίων και κατάφερε να κάνει τα βιώματα του τραγούδι ξορκίζοντας τον πόνο. Τραγούδι εκστασιασμένο, ξεσηκωτικό. 

Η πρώτη επαγγελματική επαφή του με τη μουσική ήταν μέσω του συγκροτήματος Kodeksi, το οποίο αργότερα εμπλουτίστηκε με νέα μέλη και μετονομάστηκε σε Bijelo Dugme. Το συγκρότημα αυτό από το Σαράγιεβο έγινε ένα από τα πιο γνωστά της Γιουγκοσλαβίας. Όταν άρχισε να διαλύεται, ο Bregovic στράφηκε στη σύνθεση μουσικής για ταινίες. Το στυλ του επηρεάστηκε έντονα από τη μουσική των Ρομά, ενώ διατήρησε και πολλά από τα στοιχεία της παραδοσιακής μουσικής της περιοχής. Τις πιο γνωστές δουλειές του αποτελούν η μουσική για τις ταινίες του Εμίρ Κουστουρίτσα «Ο Καιρός των Τσιγγάνων», «Arizona Dream» και «Underground», καθώς και για το «Βασίλισσα Μαργκό» του Πατρίκ Σερό.

Λόγω συγγενούς κουλτούρας, ο αγαπημένος μουσικοσυνθέτης έχει συνεργαστεί και με πολλούς καλλιτέχνες της χώρας μας. Όπως με την Άλκηστη Πρωτοψάλτη , τον Γιώργο Νταλάρα και άλλους γνωστούς Ελληνες καλλιτέχνες.

Ο Goran Bregovic την Τρίτη 11/07/2017 στις 21:00 στα μικρόφωνα του Boem Radio

Συναυλίες Goran Bregovic 2017

Ευχαριστούμε την Vedrana Marinkovic για την πολύτιμή της βοήθεια στην μετάφραση