Ιφιγένεια η εν Αυλίδι, σκηνοθεσία Τιμοφέι Κουλιάμπιν - Κριτική

Βρισκόμαστε στο λιμάνι της Αυλίδας. Η Ελλάδα είναι έτοιμη να ξεκινήσει τον πόλεμο κατά της Τροίας. Αλλά τα πλοία που θα μεταφέρουν το στρατό είναι δεμένα στο λιμάνι, αδύνατον να πλεύσουν. Ο Αρχιστράτηγος Αγαμέμνων λαμβάνει τελεσίγραφο από την «Άρτεμη», μια αυταρχική οντότητα, ότι αν δεν θυσιάσει την κόρη του Ιφιγένεια, τα πλοία δεν θα αποπλεύσουν. Έχει ήδη στείλει επιστολή στη σύζυγό του Κλυταιμνήστρα για να συνοδεύσει την κόρη τους στην Αυλίδα με το ψεύτικο πρόσχημα ενός γάμου. Ωστόσο, έχει δεύτερες σκέψεις για τα πάντα, όχι μόνο για τη θυσία της κόρης του, αλλά για ολόκληρη τη στρατιωτική εκστρατεία. Παρ' όλα αυτά, ο αδελφός του Μενέλαος δεν θα τον αφήσει να εφησυχάσει, ούτε και να πάρει πίσω το λόγο του για τον πόλεμο κατά της Τροίας.

Ο Τιμοφέι Κουλιάμπιν σκηνοθετεί την τραγωδία του Ευριπίδη “Ιφιγένεια η εν Αυλίδι”, αλλά μαζί με τον δραματουργό Roman Dolzhansky και τη σύμβουλο δραματουργίας Ιώ Βουλγαράκη, μεταφέρει μια διαφορετική οπτική του μύθου. Ποιος μάχεται εναντίον ποιου στον πόλεμο; Για ποιο λόγο; Αρκεί αυτός ο λόγος; Ποιες είναι οι διαφορές που είμαστε τόσο πρόθυμοι να προστατεύσουμε, είναι η γλώσσα, ο πολιτισμός, ή καταγωγή ενός έθνους που το κάνουν να αξίζει την ανθρωποθυσία; Η Ιφιγένεια, δέχεται οικειοθελώς να πεθάνει, δηλώνοντας ότι μόνο αυτή θα δώσει την δόξα που αξίζει στους Έλληνες, ότι κανένας βάρβαρος δεν θα κλέψει ποτέ ξανά Ελληνίδα, ότι οι Έλληνες πρέπει να κυβερνήσουν τους βαρβάρους. Είναι φανατισμένη σε σημείο αυτοκαταστροφής, αποδεχόμενη να πεθάνει, όχι στη μάχη, όχι σε μια προσπάθεια να προστατεύσει την οικογένειά της ή το σπίτι της, αλλά για να ξεκινήσει τον πόλεμο, έναν πόλεμο που για πολλούς δεν είναι καλά στοιχειοθετημένος, όμως είναι ένας πόλεμος που αν τον κερδίσουν θα φέρει πίσω στην Ελλάδα πλούτο. Έτσι, βασικά, το κέρδος και όχι η τιμή παρακινεί αυτή τη στρατιωτική εκστρατεία.

Τα σκηνικά και τα κοστούμια (Oleg Golovko) είναι σύγχρονα και ενδεικτικά υψηλόβαθμων στρατιωτικών θέσεων, καθώς και για τους  γυναικείους ρόλους της Κλυταιμνήστρας και της Ιφιγένειας καταδεικνύουν μια υψηλού κύρους κοινωνική και οικονομική θέση. Η ορχήστρα καλυμμένη με άμμο, σκόνη και κινητά έπιπλα καλυμμένα με μαύρο βινύλιο έχει μια ριζική μεταμόρφωση στο εκπληκτικό φινάλε της γαμήλιας τελετής. Ο ηχητικός σχεδιασμός και οι πρωτότυπες συνθέσεις του Timofei Pastukhov δημιουργούν μια κινηματογραφική προοπτική στο υπαίθριο δράμα, ειδικά στις σκηνές όπου ο σχεδιασμός φωτισμού από τον Oskars Paulins ντύνει καλλιτεχνικά τις συνωμοσίες και τις σκηνές της δολοπλοκίας. Οι προβολείς πίσω από την ορχήστρα που φωτίζουν ψηλά τον νυχτερινό ουρανό έχουν μια εξαιρετική δραματική ποιότητα, ιδίως στην σκηνή της χορογραφίας της σημαίας κατά τη διάρκεια της δολοφονίας της νύφης, την οποία παρακολουθούμε και από την επί σκηνής οθόνη.

Η σκηνοθετική κατεύθυνση, αφήνει να διαφανούν αναφορές σε μοντέρνα ή ακόμα και σύγχρονα γεγονότα. Η παράσταση εμφορείται από αφανείς αναφορές, όπως την τραγική ομηρία στην διάρκεια του θεάματος Nord-ost έως τις διαδικτυακές δολοφονίες από τρομοκρατικούς πυρήνες, την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, καθώς και το κίνημα για την ενδυνάμωση -πολιτική, οικονομική-κοινωνική - των γυναικών . Το σκεπτικό του μονολόγου της Ιφιγένειας όταν δέχεται να πεθάνει είναι μια τεράστια λογική πλάνη παρόμοια με τη ρητορική της ακροδεξιάς που κερδίζει συνεχώς έδαφος σε όλη την Ευρώπη. Το πρωτότυπο κείμενο του Ευριπίδη δεν έχει αλλάξει στην πραγματικότητα, είναι η προσθήκη των «Ε», «Τ» και «Α», των αρχικών των τριών αντιμαχόμενων δυνάμεων: αυτή η παρεμβαση διευρύνει την προοπτική του έργου και φέρνει στην επιφάνεια την ποινικοποίηση της θηλυκής ύπαρξης. Η γυναίκα καλείται να αποδειχθεί άξια όχι μόνο να ζήσει αλλά και να πεθάνει. Η Ελένη απορρίπτεται ως ανάξια επειδή έφυγε με άλλον άντρα, η Κλυταιμνήστρα αιμορραγεί μετά από ξυλοδαρμό επειδή αντιστάθηκε στη θυσία της κόρης της και η Ιφιγένεια πρέπει να αποδείξει ότι αξίζει να πεθάνει, ώστε ο πατέρας της να ξεκινήσει τη στρατιωτική του εκστρατεία για να πεθάνουν περισσότεροι άνθρωποι, γυναίκες και παιδιά.

Όλοι οι ηθοποιοί μοιράζονται ένα κοινό χαρακτηριστικό στην ερμηνεία τους, πιο εμφανές στους ανδρικούς ρόλους από τους γυναικείους: μια νευρικότητα που εκδηλώνεται σωματικά ως ακραία βία που παράγεται και εκτονώνεται στο ίδιο άτομο. Η εισαγωγική σκηνή των δύο αδελφών είναι η πιο ενδεικτική μιας τέτοιας διδασκαλίας, καθώς αμφότεροι εκφράζουν υψηλά επίπεδα απογοήτευσης και θυμού που επιστρέφουν σωματικά ενάντια στους εαυτούς τους, με απόπειρες αυτοτραυματισμού. Οι γυναικείοι χαρακτήρες κινούνται πιο άνετα και ελεύθερα, την βία που βιώνουν, αν και τις αγγίζει άμεσα, την εκλογικεύουν. Για την Κλυταιμνήστρα η βία τροφοδοτεί την εκδίκηση, για την Ιφιγένεια η βία την οδηγεί να γίνει μάρτυρας, της δίνει τον λόγο ύπαρξής της. 

Προσωπικά βρίσκω την σκηνοθετική πρόθεση αιχμηρή, ενδεικτική μιας σύγχρονης αναθεώρησης του έργου του Ευριπίδη, όμως θεωρώ ότι η υλοποίηση αυτής της ιδέας δεν ολοκληρώθηκε. Νομίζω ότι αυτή η πρόθεση άξιζε μια πιο τολμηρή δραματουργική παρέμβαση, ακόμη και ένα τέλος που δεν «σώζει» την Ιφιγένεια, ένα τέλος που θα επέτρεπε στη σωματικότητα της παράστασης να εμβαθύνει περαιτέρω στην τρέλα αυτής της παράδοξης κατάστασης.

Συντελεστές

Μετάφραση Παντελής Μπουκάλας, Σκηνοθέτης Timofey Kulyabin, Δραματουργός Roman Dolzhansky, Σύμβουλος δραματουργίας Ιώ Βουλγαράκη, Σκηνογράφος – Ενδυματολόγος Oleg Golovko, Σχεδιασμός φωτισμού Oskars Paulins, Σχεδιασμός ήχου – Μουσική σύνθεση Timofei Pastukhov, Βοηθός σκηνοθέτη Πάνος Κούγιας, Βοηθός σκηνογράφου Άννα Ζούλια, Βοηθός ενδυματολόγου Μαργαρίτα Τζαννέτου

Πρωταγωνιστούν (αλφαβητικά) Ανθή Ευστρατιάδου Ιφιγένεια, Μαρία Ναυπλιώτου Κλυταιμνήστρα, Νικόλας Παπαγιάννης Μενέλαος, Δημήτρης Παπανικολάου Πρεσβύτης, Θάνος Τοκάκης Αχιλλέας, Νίκος Ψαρράς Αγαμέμνων

Χορός Δημήτρης Γεωργιάδης, Χρήστος Διαμαντούδης, Μάριος Κρητικόπουλος, Βασίλης Μπούτσικος, Δημήτρης Παπανικολάου, Αλέξανδρος Πιεχόβιακ

Εκτέλεση παραγωγής

FLOW PROJECTS /

Ekaterina Yakimova Εκτέλεση παραγωγής & καλλιτεχνική υποστήριξη

Irina Paradnaya Συνεργάτις εκτέλεσης παραγωγής

BEE DRAMAQUEENS /

Ζωή Μουσχή, Ρένα Ανδρεαδάκη

Αγγλικοί υπέρτιτλοι Λεωνίδας Καρατζάς, Φωτογραφίες από τις πρόβες © Alex Kat, Φωτογραφίες παράστασης: Θωμάς Δασκαλάκης, Διερμηνέας Όλγα Πατρουνόβα, Τεχνικός συντονιστής Στάμος Τζωρτζάκης, Συντονιστής τεχνικών σκηνής Διονύσης Αναστασόπουλος, Τεχνικοί σκηνής Φοίβος Ακριβόπουλος, Γιώργος Μενεγάκης, Λεωνίδας Στάμου, Απόστολος Στράντζαλης, Γιάννης Χατζηγεωργίου, Ενδύτρια Άννα Σάπκα, Βίντεο Oliwia Twardowska, Μακιγιάζ – Κομμώσεις Volha Faleichyk, Ηχολήπτες Φίλιππος Καρέτσος, Γιώργος Μαυροειδής, Προγραμματιστής κονσόλας φωτισμού Τάσος Νιξαλιάν, Τεχνικός βίντεο Αντώνης Στάβερης

Iphigenia in Aulis directed by Timofey Kulyabin - Review

We are in Aulis, a port. Greece is about to start the war against Troy. But the ships that will carry the army are bound at the port unable to sail. General Agamemnon receives an ultimatum by ‘Artemis’ an authoritarian entity, that unless he sacrifices his daughter Iphigenia, the ships shall not sail. He has already sent a letter to his wife Clytemnestra to accompany their daughter to Aulis with the false pretense of a wedding. However, he is having second thoughts about everything, not just the sacrifice of his daughter but the entire military campaign. Nevertheless his brother Menelaus will not let him rest, nor take back his word on the war against Troy. 

Timofey Kulyabin directs “Iphigenia in Aulis” by Euripides, and together with the dramaturg Roman Dolzhansky and Dramaturgy Consultant Io Voulgaraki, convey a different perspective of the myth. Who goes against whom to war? For what reason? Is that reason enough? What are the differences we are so keen on protecting: is it the language, the culture, or the origin of a nation that makes it worth the human sacrifice? Iphigenia, voluntarily accepts to die, stating that her alone will give the well-deserved glory to the Greeks, that no barbarian will ever again steal a Greek woman, that the Greeks should rule over the barbarians. She is fanaticized to the point of self-destruction, willfully accepting to die, not in the battle, not in an effort to protect her family, or home, but to start the war, a war that is not well justified to many, but a war that, provided they win, will bring back wealth to Greece. So basically, the profit and not the honor motivates this military campaign. 

The setting and costumes (Oleg Golovko) are modern and indicative of high rank military posts, as well as for the female parts of Clytemnestra and Iphigenia indicative of a prestigious social and economical status. The all sand and dirt set with the black vinyl mobile furniture is radically made over at the phenomenal finale of the wedding ceremony. The Sound Design by the Composer Timofei Pastukhov engineers a cinematic perspective to the open air drama especially in the scenes where Lighting Design by Oskars Paulins supports artistically the conspiracies and the behind the scenes plotting arrangements. The projectors behind the orchestra that light high up the night sky have been extra dramatic, especially when the man does a flag routine during the assassination of the bride, that we can also view from the monitor. 

The references to modern or even contemporary events are well merged within the direction, as the nuances of reality range from the tragic hostage at the Nord-Ost show,  to the online video assassinations by terrorist cells, the invasion of Russia of Ukraine, as well as the women empowerment movement. The reasoning of Iphigenia’s monologue when she accepts to die is a huge logical fallacy similar to the rhetoric of the far right that keeps gaining ground all over Europe. The original text by Euripides is not actually changed, it is the twist of ‘E’, ‘T’ and ‘A’ the initials of the three confronting powers: this insertion transverses the perspective of the play and brings to the surface the criminalization of the female that needs to prove worthy not only to live but also to die. Helen is dismissed as unworthy because she left with another man, Clytemnestra is hit to the point of bleeding for resisting her daughter’s sacrifice and Iphigenia has to prove herself worthy of dying, so that her father can start his military campaign in order for more people, women and children to die. 

All actors share a common trait in their performance, more evident to the male parts than the female, a nervousness that exhibits physically as an extreme self absorbed violence. The introductory scene of the two brothers is the most indicative of such acting coaching, both exhibiting high levels of frustration and anger that returns with physical action against their proper body, self beating and attempting to self constrain themselves. The female characters experience violence, but they rationalize it. For Clytemnestra the violence fuels the revenge, for Iphigenia it leads her to become a martyr, gives her “raison d' être”. Both of them indulge into bigger movements, more involved with the surrounding than the male characters. 

Personally I find this concept of staging sharp, indicative of a contemporary review of Euripide’s play, but I also consider the materialization of the concept not finalized. I think this concept deserved a bolder dramaturgical intervention, even an ending that does not “save” Iphigenia, one that would allow the physicality of the performance to further deepen into the madness of this paradoxical condition. 

Translation Pantelis Boukalas,  Director Timofey Kulyabin, Dramaturg Roman Dolzhansky, Dramaturgy Consultant Io Voulgaraki, Set Design – Costume Design Oleg Golovko, Lighting Design Oskars Paulins, Sound Design – Composer Timofei Pastukhov, Assistant to the Director Panos Kougias, Assistant to the Set Designer Anna Zoulia, Assistant to the Costume Designer Margarita Tzannetou

Cast (in alphabetical order) Anthi Efstratiadou Iphigenia, Maria Nafpliotou Clytemnestra, Nikolas Papagiannis Menelaus, Dimitris Papanikolaou Old servant, Nikos Psarras Agamemnon, Thanos Tokakis Achilles

Chorus Vassilis Boutsikos, Christos Diamantoudis, Dimitris Georgiadis, Marios Kritikopoulos, Dimitris Papanikolaou, Alexandros Piechowiak

Executive production

FLOW PROJECTS /

Ekaterina Yakimova Executive Producer & Artist support

Irina Paradnaya Co-executive Producer

BEE DRAMAQUEENS /

Zoe Mouschi, Rena Andreadaki

English surtitles Leonidas Karatzas, Rehearsal photos © Alex Kat, Performance photos: Thomas Daskalakis, Interpreter Olga Patrounova, Technical Coordinator Stamos Tzortzakis, Stage Technicians Coordinator Dionysis Anastasopoulos, Stage Technicians Foivos Akrivopoulos, Yannis Chatzigeorgiou, Giorgos Menegakis, Leonidas Stamou, Apostolos Strantzalis, Dresser Anna Sapka, Video Oliwia Twardowska, Make up – Hair Volha Faleichyk, Sound Engineers Filippos Karetsos, George Mavroidis, Lighting Desk Programmer Tassos Nixalian, Video technician Antonis Staveris