ΟΙ ΦΥΛΑΚΙΣΜΕΝΕΣ - Κριτική

Για δεύτερη συνεχή χρονιά στον Πολυχώρο VAULT του Βοτανικού,  ανεβαίνει μια παράσταση από εκείνες, που αποτελούν ορόσημο για την θεατρική τους περίοδο και αφήνουν έντονο στίγμα, με το θέμα και την τόλμη τους. Μετά το περσινό “Curing Room”, που ήταν δικαίως μια από τις πιο πολυσυζητημένες παραστάσεις, o σκηνοθέτης Δημήτρης Καρατζιάς, συστήνει φέτος στο Αθηναϊκό κοινό ένα έργο ανάλογης δυναμικής και δύναμης. 

«Οι φυλακισμένες» των Ισπανών συγγραφέων Ignacio del Moral και Veronica Fernandez γράφτηκαν κατά παραγγελία το 2007, για να ανέβουν από τους τελειόφοιτους της Βασιλικής Ακαδημίας της Μαδρίτης. Η εμβέλεια και η επιτυχία τους, ωστόσο, ήταν τέτοια, ώστε κατέληξανε στην Κεντρική Σκηνή του  Εθνικού Θεάτρου, της Ισπανικής πρωτεύουσας. Η υπόθεση τοποθετείται στην Φρανκική Ισπανία του 1950,  στις Γυναικείες Φυλακές, που λειτουργούν μέσα σε ένα μοναστήρι. 9 κρατούμενες για διαφορετικούς λόγους, διαφορετικά εγκλήματα. 9 κρατούμενες διαφορετικής κοινωνικής και φυλετικής προέλευσης, διαφορετικών πολιτικών πεποιθήσεων. Όλες γυναίκες, όμως, όλες ίδιες στις βασικές τους ανάγκες, λειτουργίες και επιθυμίες, γυρίζουν στον ίδιο τροχό καθημερινών βασάνων. Το περιβάλλον διπλά σκοτεινό, διπλά κλειστοφοβικό, διπλά καταπιεστικό, καθώς σε αυτό διασταυρώνονται δύο από τους πιο συντηρητικούς και συχνά στείρα τυραννικούς βραχίονες μιας κοινωνίας, η Φυλακή ως προέκταση ενός φασιστικού Κρατικού μηχανισμού και το Μοναστήρι ως παρακλάδι της Εκκλησιαστικής εξουσίας. Το σημείο της διασταύρωσής τους, τα ανήλιαγα κελλιά της Μοναστικής Φυλακής, γίνεται θηλειά στον τρυφερό λαιμό των γυναικών κρατουμένων, που πνίγονται πληρώνοντας ένα τίμημα, πολύ πέραν του οφειλόμενου για τα όποια κρίματά τους και πολύ μακράν εκείνου του είδους ποινής, που θα στόχευε σε σωφρονισμό και κοινωνική επανένταξη.

Η κεντρική ιδέα του έργου, 9 έγκλειστες, που περιμένουν την χάρι, την οποία απονέμει ο Επίσκοπος μία φορά στα δέκα χρόνια σε μόνο μία γυναίκα, προδιαθέτει τον θεατή για την ατμόσφαιρα και την πλοκή. Οι 9 γυναίκες βγάζουν στην καθημερινότητα της Φυλακής όλα τους τα αρνητικά και θετικά στοιχεία, μετέρχοπνται όλη την γκάμα των ανθρώπινων συναισθημάτων. Συγκρούονται, φωνασκούν, χειροδικούν, ανταγωνίζονται για την εύνοια της εξουσίας. Γίνονται αντικείμενο οικονομικής και σεξουαλικής εκμετάλλευσης από κάθε επιτήδειο, στην προσπάθειά τους  να εξασφαλίσουν μια στάλα πραγματικής ζωής, ένα μικρό μερίδιο στην αγάπη, στο σεξ, στην χαρά, στην ελπίδα. Συνήθως διαψεύδονται στον συσχετισμό τους με οποιονδήποτε εξωτερικό παράγοντα, κάθε τους ελπίδα και πόθος ματαιώνεται λιγότερο ή περισσότερο. Στο τέλος, δεν έχουν παρά μόνον η μία την άλλη, δεν τους μένει παρά εκείνη η ιδιαίτερη συντροφικότητα, που αναπτύσσεται μέσα από την συνειδητοποίηση της κοινής μοίρας. 

Οι δύο συγγραφείς βρίσκουν μια μοναδική ευκαιρία να θέσουν ευθέως ή υπαινικτικά μια σειρά από ερωτήματα, που ξεπερνούν κατά πολύ το στενό πλαίσιο μιας Φυλακής και τις συγκεκριμένες συνθήκες. Σε τελική ανάλυση αυτή η Φυλακή, με τους φύλακες και τους φυλακισμένους, με τα συναλλαγές, τις εκδουλεύσεις, τις μεσιτείες και τις αντιπαροχές της, τις ελπίδες και τις ματαιώσεις, δεν είναι παρά μια μικρογραφία κοινωνίας – όχι αναγκαστικά μόνο της Φρανκικής ή μόνο της Ισπανικής. Οι φυλακισμένες του έργου εκπροσωπούν κοινωνικούς τύπους και κοινωνικά στρώματα σε παρόμοιο εγκλωβισμό. Οι μοναχές και οι Εκκλησιαστικοί παράγοντες - πολύ χαρακτηριστικά εδώ – παίζουν τον πολλαπλό ρόλο του φύλακα, του μεσολαβητή μεταξύ εξουσιαζόμενων και εξουσιαστών. Παίζουν ακόμη τον ρόλο εκείνων, που αναλαμβάνει, με την επίκληση των θείων επιταγών και της εξ ύψους παρηγορίας, να κατευνάσουν τα πνεύματα, μόλις οι συγκρούσεις τείνουν να βγουν εκτός ελέγχου – προς τελικό όφελος, φυσικά, των έτσι κι αλλιώς ισχυρότερων στο παιχνίδι, των εξουσιαστών, που θέτουν τους κανόνες και τους εφαρμόζουν κατά το δοκούν. 

Στις συνθήκες αυτές, η θέση των πιο αδύναμων ποια είναι τελικά; Ορίζουν καθόλου την μοίρα τους οι ίδιοι; Οι ιδεολογίες, οι πολιτικοκοινωνικοί αγώνες παίζουν κάποιο ρόλο, έχουν αποτέλεσμα και ουσία; Η μόρφωση σε συνθήκες ανελευθερίας τι νόημα έχει; Μας βγάζει ποτέ από καμμιά φυλακή – και πρωτίστως από την φυλακή του εγώ μας; Έννοιες, όπως η μετάνοια και η ελεημοσύνη, πόσο απατηλές είναι; Η Δικαιοσύνη είναι ή ήταν ποτέ πράγματι δίκαιη; Κι ο Θεός εν τέλει, υπάρχει, η θρησκεία είναι έμφυτη και ζωτική ανάγκη ή κοινωνική κατασκευή με δεδομένο ρόλο; 

«Οι Φυλακισμένες» είναι έργο απαράβατου συνόλου, δομημένο κατά τρόπο ώστε, οι ήρωες να είναι συμπρωταγωνιστές, ισομεγέθεις ψηφίδες της ίδιας τοιχογραφίας. Ο καθένας τους αποτελεί διακεκριμένο,  αλλά ταυτόχρονα και αδιαχώριστο στοιχείο εκ των ουκ άνευ ενός φαύλου κύκλου. Και τα αμείλικτα ερωτήματα τίθενται από κοινού και από όλους, τίθενται από την ακατάπαυστη διαδραστικότητά τους επί σκηνής. Ο Δημήτρης Καρατζιάς έχει αναντίρρητα διεκπεραιώσει εδώ έναν σκηνοθετικό άθλο, καθοδηγώντας ιδιοφυώς έναν χορό αρχαίας τραγωδίας. Ήδη το πρώτο χορικό, που μας εισάγει στο έργο, παραπέμπει ευθέως στην Ελληνική τραγική παράδοση και υποδεικνύει την σκηνοθετική προσέγγιση, που υποστηρίζεται, όπως και στο “Curing Room” από μια εξαιρετικά υποβλητική, μουσική του Μάνου Αντωνιάδη. Ο σκηνοθέτης έχει διεισδύσει πρώτα ο ίδιος στον πυρήνα του έργου, και μας μεταδίδει την ουσία του με τα πιο λιτά υλικά και τεχνικά μέσα μεν, αλλά και με ένα λαμπρό επιτελείο ηθοποιών, που χωρίς ανάπαυλα ποιούν ήθος στο σανίδι, ζωντανεύουν σπαρακτικά τους χαρακτήρες, υποφέρουν και μεταφέρουν αβίαστα τους θεατές στον ζόφο και στα προσωπικά τους αδιέξοδα.   

Δεν βγαίνει ανακουφισμένος ο θεατής από την θεατρική αίθουσα. Βγαίνει, όμως, φέροντας εκείνο το είδος των ερωτημάτων, που, έστω κι αν μένουν αναπάντητα, φωτίζουν λίγο περισσότερο τον πολιτικοκοινωνικό μας περίγυρο, την  πραγματικότητα, μέσα στην οποία ζούμε και την οποία θεωρούμε «εκτός Φυλακής». Είναι, όμως; Και πόσο;

Βλέποντας, τις «Φυλακισμένες», ένα must για την τρέχουσα θεατρική περίοδο, ίσως καταλήξετε σε μια δική σας απάντηση. 

Info Παράστασης