Οι γριές που μαζεύουν την τσουκνίδα - Κριτική

Αν μου ζητήσεις να μιλήσω για την γιαγιά μου, να την περιγράψω, θα σου πω πως φόραγε ρόμπα, μαύρη, και ποδιά, τα μαλλιά της ήταν λευκά, πλεγμένα πλεξούδα, δεμένη σε χαμηλό κότσο, το δέρμα στα χέρια της ήταν διάφανο, οι αρθρώσεις των δακτύλων έντονες, το πρόσωπο της σκαμένο, τα μάτια της σαν δακρυσμένα. Όταν περπατούσε τα πόδια της σαν να τα σερνε, και δεν ενώνονταν, σαν μια παρένθεση, λιγο μακριά το ένα από το άλλο και λίγο λυγισμένα. Την θυμάμαι να καθαρίζει αμπελοφάσουλα, να διηγείται πως έκοψε το χέρι της καθαρίζοντας την κόρα από το ψωμί γιατί δεν την έτρωγε ο παππούς. 

Αν ξεκινώ, την κριτική μου από μια μνήμη προσωπική είναι γιατί η παράσταση “Οι γριές που μαζεύουν την τσουκνίδα” με αιχμαλώτισε αρχικά με την νοσταλγία. Σύντομα όμως η χορική εκφορά του λόγου από τους ερμηνευτές, οι μάσκες που δεσμεύουν την έκφραση σε μια στιγμή συμπυκνωμένη στον χρόνο, με απομάκρυναν από εκείνη, και με οριοθέτησαν στην θεατρική συνθήκη. Εκτυλίχθηκε στην σκηνή μια τελετουργία: η κίνηση-χορός των ερμηνευτών γύρω, μέσα και έξω από το σινί-ταψί που συμβολίζει την Σελήνη, μια έμμεση αναφορά στην έμμηνο ρύση και το γυναικείο σώμα το οποίο είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τα στοιχεία της φύσης, τον κύκλο της ζωής, των εποχών, της γης. Η παράσταση με αφορμή μια εικόνα άρχισε να μετασχηματίζεται σε μια διεργασία περισσότερο εγκεφαλική και πέρα για πέρα πατριαρχική, χωρίς να αναιρείται η  ευαισθησία των συντελεστών, η εκτίμηση και ο σεβασμός προς τις γυναίκες. 

Το κείμενο της παράστασης είναι ένα μωσαϊκό από συνεντεύξεις, μαρτυρίες και αποσπάσματα από το Βιβλίο 7 των Μεταμορφώσεων του Οβιδίου, “Οι γυναίκες της γης”, των Μαρούλας Κλιάφα και Δημήτρη Λέτσιου, “Μαράν Αθά” του Θωμά Ψύρρα και άλλα ιστορικά, ακαδημαϊκά και λαογραφικά κείμενα. Ο Κωνσταντίνος Ντέλλας υπογράφει την δραματουργία και σκηνοθεσία της παράστασης. Το κείμενο είναι οργανωμένο σε εικόνες: το μάζεμα, το πλύσιμο, η προετοιμασία, το ψήσιμο, το φάγωμα. Κάθε εικόνα αναφέρεται σε μια δράση που ορμάται από την θεματική της εικόνας αλλά συνδιαλέγεται με την σημειολογία της γυναίκας. Αρχίζει με “το μάζεμα” όπου αναφέρεται η Μήδεια, να μαζεύει βότανα, να μαρτυρά ξόρκια και προσευχές. Το “πλύσιμο” μας μεταφέρει στην ανάγκη για νερό, τις ξηρασίες και τις πλημμύρες στον Κάμπο· η στέρφα γη, που πρέπει να βραχεί για να καρπίσει, έτσι βάζανε και τις γυναίκες “πάνω από ένα καζάνι με βραστό νερό για να ζεσταθεί, λέει, η μήτρα και να καρπίσει”. Στην εικόνα της “προετοιμασίας” επιστρέφουμε στην θεματική της μαγείας, ενώ στο ψήσιμο και το φάγωμα, γίνεται αναφορά και μαρτυρία στην εκμετάλλευση των γυναικών, τις χείριστες συνθήκες για την υγεία τους σωματική και ψυχική, και στην ανάγκη τους να αντισταθούν: “Πώς λεν αυτό το όνομα οπού εκάμνουμε εμείς χιλιάδες χρόνους τώρα; Έχ’ ρήμα; Έχει φθόγγο; Άμα όνομα δεν βάνουμε σ’αυτό πώς κυριότη θα έχομε απάνου στο κορμί μας;”

Η παράσταση με τους εξαιρετικούς ηθοποιούς, τις υπέροχες μάσκες και δραματική αισθητική, είναι περιγραφική, σκιαγραφεί τις συνθήκες όπως ζωγραφίζει τρισδιάστατα τις γριες, εικονοποιεί την κακοποίηση ανθρώπινων όντων που έτυχε να γεννηθούν “κορίτσια, όχι παιδιά”. Οι εικόνες της δραματουργίας μεταφέρονται στην σκηνή μέσα από την επανάληψη και την ταυτόχρονη εκφώνηση συνεντεύξεων, παρατίθενται ως γεγονότα, όπως και είναι, για να καταλήξουν στην τελευταία εικόνα πριν την κάθαρση των ερμηνευτών να μιλούν για “κτήση”, μια ξεκάθαρα πατριαρχική έννοια: “έχεις”, “ορίζεις”, “σου ανήκει”. Ως προς ένα σημείο, η ανάγκη να ονοματίσεις κάτι, είναι ουσιαστική προκειμένου να το αναγνωρίσεις, αν όμως κάτι “είναι”, “υπάρχει”, ο όγκος και η παρουσία του είτε ονομαστεί είτε όχι αποτελούν συνιστώσα στο συνολικό γίγνεσθαι. Επιπρόσθετα, η ονομασία με την έννοια της  ταυτοποίησης μπορεί να σμικρύνει την εμβέλεια και παρουσία ενός έμβιου οργανισμού, ενώ η διασύνδεση επιβεβαιώνει την ύπαρξη και συνύπαρξη και απομακρύνει την αντιπαλότητα, επιφέρει ισορροπία.

Η παράσταση “Οι γριές που μαζεύουν την τσουκνίδα” βάλλει εύστοχα το θυμικό και τον νόστο των γιαγιάδων κάποιων από εμάς, καθώς το νεότερο ακροατήριο έχει άλλες αναμνήσεις, πιο σύγχρονες εικόνες λιγότερο καταπονημένων από χειρονακτικές εργασίες γυναικών. Ως μελέτη εθνογραφική και την σκηνική επιτέλεση της παρουσιάζει ένα τεράστιο ενδιαφέρον για την δραματική προσέγγιση. Προσωπικά απόλαυσα την παράσταση, και αισθάνομαι ότι το θέατρο είναι ο τόπος της αλήθειας μας. 

Συντελεστές 

Δραματουργία - σκηνοθεσία: Κωνσταντίνος Ντέλλας, Ηχητικό περιβάλλον - πρωτότυπη μουσική: Αλέξανδρος Κτιστάκης, Επιμέλεια κίνησης: Μαρίζα Τσίγκα, Κατασκευή μάσκας: Μάρθα Φωκά, Κοστούμια: Κωνσταντίνα Μαρδίκη, Βοηθός σκηνοθέτη: Μαντώ Κατσούγκρη, Φωτογραφίες - βίντεο προώθησης: Χαράλαμπος Βλαχοδήμος, Ηλίας Λαχανάς, Μοντάζ - βίντεο προώθησης: Στυλιανός Βλαχοδήμος, Παραγωγή: Πολιτισμός Σταθμός Θέατρο - Experimenta Art Company 

Ερμηνεύουν: Μανούσος Γεωργόπουλος, Πλάτωνας Γιώργος Περλέρος, Μιχάλης Αναγνώστου

Πληροφορίες

Θέατρο Σταθμός, Βίκτωρος Ουγκώ 55, Μεταξουργείο Αθήνα, τηλ. 210 52 30 267

Παραστάσεις: από 9 Οκτωβρίου έως και 28 Noεμβρίου, κάθε Τετάρτη και Πέμπτη στις 21:00

Εισιτήρια: 15 ευρώ (κανονικό), 12  ευρώ (φοιτητικό, ΑΜΕΑ, άνω των 60), 10 ευρώ (ομαδικό), 5 ευρώ(ατέλεια)

Διάρκεια: 80΄

Προπώληση: more.com