Ορέστεια – Κριτική

Η «Ορέστεια» του Αισχύλου είναι η μοναδική σωζόμενη τριλογία, η οποία παρουσιάστηκε το 458 π.Χ. και κέρδισε την πρώτη θέση στα Μεγάλα Διονύσια, δύο χρόνια πριν το θάνατο του τραγικού ποιητή. Σπάνια παρουσιάζεται ολόκληρη, δηλαδή και τα τρία έργα: «Αγαμέμνων», «Χοηφόροι» και «Ευμενίδες». Στο παρελθόν ως τριλογία έχει ανέβει κυρίως σε Αμερική και Αγγλία (1968, Minnesota Theater Company, 1981, National Theater of London). 

Σύμφωνα με την Lois Spatz, η «Ορέστεια» πρέπει να μελετάται συνολικά, καθώς η μεμονωμένη παράσταση των τραγωδιών, αφήνει τον θεατή μετέωρο και ουσιαστικά τα δύο πρώτα έργα δημιουργούν μια σύγκρουση η οποία λύεται με τις «Ευμενίδες» και την παρουσίαση του Αρείου Πάγου. Την περίοδο που γράφτηκε, ο Περικλής είχε επιβάλει  περιορισμό στον Άρειο Πάγο το 462 π.Χ. όσον αφορά στην εκδίκαση προμελετημένων φόνων.  Αν και δεν μπορούμε να μιλήσουμε για πολιτική κριτική εκ μέρους του τραγικού ποιητή, δεν θα μπορούσαμε να αναιρέσουμε αυτή την πιθανότητα. 

Παρά το γεγονός ότι η παραγωγή της «Ορέστειας» μοιράζεται σε τρεις σκηνοθέτες: Ιώ Βουλγαράκη, Λίλλυ Μελεμέ και Γεωργία Μαυραγάνη. Κάθε μια καταθέτει την προσωπική της σκηνοθετική σφραγίδα στο κάθε έργο, με προεξάρχουσα την Μαυραγάνη στις «Ευμενίδες». Εντούτοις το σύνολο της «Ορέστειας», παρά τους διαφορετικούς συντελεστές παρουσιάζει μια γραμμική συνέπεια με την δραματουργική πρόθεση του τραγικού ποιητή. 

Το σκηνικό του Πάρι Μέξη, είναι ένας «οίκος». Και  οι τρεις σκηνοθέτες βαδίζουν σε μια προδιαγεγραμμένη πορεία με τον τρόπο που επεμβαίνουν οι συντελεστές του κάθε μέρους πάνω στο οικοδόμημα, από την τραγική έκπτωση του Αγαμέμνονα έως το πλαστικό πανί που σαν να προσπαθεί να συγκρατήσει το μιαρό αίμα των φόνων μέσα του, έως την απομάκρυνση όλων και την κεντρική αναφορά στην ‘ελιά’ σύμβολο της Αθήνας και της Αθηνάς.

Αντίστοιχα τα κοστούμια (Πάρις Μέξης, Βασιλική Σύρμα, Άρτεμις Φλέσσα) κινούνται σε μια εξελικτική πορεία: από την μητριαρχική προσέγγιση του Αγαμέμνονα με τα χαρακτηριστικά γυναικεία κοστούμια του χορού σε αντιδιαστολή με την σχεδόν non – binary (μη δυαδική) παρουσίαση της Κλυταιμνήστρας, σε μια σχεδόν μεσαιωνική προσέγγιση των Χοηφόρων, όπου τα κοστούμια του χορού εκτός του υπέροχου ήχου λειτουργούν και σαν προάγγελος των Ερινυών, με την παρουσίαση της Ηλέκτρας σε αντρικό κοστούμι και την υπέροχη σύλληψη των κοστουμιών Κλυταιμνήστρας – Αίγισθου που συνδιαλέγονται. Τέλος, οι Ευμενίδες θυμίζουν έντονα τα έργα του Ριβέρα, καθώς ο χορός των Ευμενίδων σέρνει το κάρο, και ο Ορέστης κουβαλά την ελιά στους ώμους, σε μια σύγκρουση της παλαιάς και της νέας τάξης. 

Ενώ τα πρώτα δύο έργα, ακολουθούν την δραματουργία του Αισχύλου, το τρίτο σε μια δραματουργική επεξεργασία του κειμένου σπάει σε σκηνές, θυμίζοντας ακόμα πιο έντονα αυτή την εικαστική αποτύπωση που προανέφερα, σαν να τιτλοφορεί τις ζωντανές τοιχογραφίες που εξιστορούν την πορεία του Ορέστη από τους Δελφούς στην Αθήνα. Η εικαστική προσέγγιση κερδίζει την δραματουργία, ενώ η παρουσία όλων των συντελεστών επί της ορχήστρας, δηλώνει την πορεία από την αυτοδικία και την Θεία Δίκη, στο Δίκαιο των Ανθρώπων. Μια σημείωση εδώ, ίσως η περικεφαλαία του Αγαμέμνονα, να μπορούσε να παραμείνει και στις «Ευμενίδες» ως σημείο αναφοράς για την Αθηνά, αντί για το αγαλματίδιο, γεγονός που θα αποτελούσε σχολιασμό για την θεϊκή επέμβαση στους θεσμούς. 

Είναι ενδιαφέρουσα η ερμηνεία της Κλυταιμνήστρας στα δύο έργα, καθώς έρχεται σε πλήρη αντίθεση η παρουσία της Σαουλίδου με αυτήν της Κομνηνού, όμως είναι εξίσου δυναμικές και αναδεικνύουν διαφορετικές πλευρές αυτού του μύθου. Ο Αργύρης Ξάφης, είναι σαφώς ένας Αγαμέμνων που άγεται, ο Αίγισθος του Λογοθέτη λειτουργεί αντιστοίχως ενώ ο Αίγισθος του Χρυσοστόμου είναι η ανδρική σκιά της Κλυταιμνήστρας. Ο Ορέστης του Νιάρρου, είναι εμφανώς πιο αδύναμος απέναντι στην δυναμική και ήπια υστερική Ηλέκτρα της Κίτσου, ενώ ο Παναγόπουλος διαγράφει την πλήρη πορεία του Ορέστη μεστά και με ιδιαίτερη ζέση. 

Δεν υπάρχουν λόγια για τους ερμηνευτές των τριών Χορών, δεν θα μπορούσα να τους ξεχωρίσω, καθώς αυτοί είναι που κρατούν το τιμόνι αυτού του δραματουργικού εγχειρήματος και διατηρούν την πορεία της τριλογίας. Φέρουν πάνω τους με τα υπέροχα σε κάθε περίπτωση κοστούμια την αισθητική αποτύπωση, και με την ερμηνεία τους δίνουν τον όγκο στο οικοδόμημα που καταρρέει ως την πλήρη αναδόμηση του. Φρονώ ότι είναι οι ουσιαστικοί στυλοβάτες αυτών των έργων, ειδικά των «Ευμενίδων», με τον τρόπο που επιλέγει η Μαυραγάνη να τις παρουσιάσει.

Ενδεχομένως να μπορεί να εξετάσει κανείς, το κάθε έργο ξεχωριστά, καθώς είναι αυτόνομα, όμως η γραφή του Αισχύλου, επίτηδες σε κάθε έργο αφήνει μια άνω τελεία, για να ακολουθήσει το επόμενο, και αυτή η παράσταση της τριλογίας σου επιτρέπει να δεις το μεγαλείο αυτού του ποιητή. Πρόκειται για μια συνεκτική, σύγχρονη προσέγγιση της «Ορέστειας» που αξίζει να την δείτε και σίγουρα θα κεντρίσει το μυαλό σας και την σκέψη σας. 

Συντελεστές

Αγαμέμνων

Σκηνοθεσία: Ιώ Βουλγαράκη, Μουσική: Θοδωρής Αμπαζής, Κοστούμια: Πάρις Μέξης, 

Κίνηση: Μαρία Σμαγιέβιτς (Maria Smaevich), Μουσική διδασκαλία: Μελίνα Παιονίδου, 

Βοηθός σκηνοθέτη: Εφη Χριστοδουλοπούλου, Βοηθός κινησιολόγου: Ειρήνη Κλέπκου 

Διανομή (αλφαβητικά): Κήρυκας: Δημήτρης Γεωργιάδης, Στέλιος Ιακωβίδης: Φρουρός, 

Δέσποινα Κούρτη: Κασσάνδρα, Αλέξανδρος Λογοθέτης: Αίγισθος, Αργύρης Ξάφης: Αγαμέμνων, Εύη Σαουλίδου: Κλυταιμνήστρα, 

Χορός ανδρών (αλφαβητικά): Θανάσης Βλαβιανός, Πάρις Θωμόπουλος, Ιερώνυμος Καλετσάνος, Νίκος Καρδώνης, Κωστής Κορωναίος, Δαυίδ Μαλτέζε, Γιάννης Νταλιάνης, Θέμης Πάνου, Στρατής Πανούριος

Χοηφόροι

Σκηνοθεσία: Λίλλυ Μελεμέ, Κοστούμια: Βασιλική Σύρμα, Μουσική: Σταύρος Γασπαράτος, 

Χορογραφία - Σχεδιασμός κίνησης: Μόνικα Έλενα Κολοκοτρώνη, Μουσική διδασκαλία: Μελίνα Παιονίδου, Βοηθός σκηνοθέτη: Μάγδα Κόρπη, Β΄ Βοηθός σκηνοθέτη: Μαριτίνα Αστρά

Διανομή (αλφαβητικά) :Βασίλης Καραμπούλας: Οικέτης, Μαρία Κίτσου: Ηλέκτρα, 

Φιλαρέτη Κομνηνού: Κλυταιμνήστρα, Γιάννης Νιάρρος: Ορέστης, Αγορίτσα Οικονόμου:Τροφός, Γιώργος Στάμος: Πυλάδης, Γιώργος Χρυσοστόμου: Αίγισθος

Χορός (αλφαβητικά):Νατάσα Εξηνταβελώνη, Σοφία Κουλέρα, Νεφέλη Μαϊστράλη, Μαρία Μηνά, Νάνσυ Μπούκλη, Αρετή  Τίλη, Ιώβη Φραγκάτου, Χριστίνα Χριστοδούλου

Ευμενίδες

Σκηνοθεσία: Γεωργία Μαυραγάνη, Σύμβουλος Δραματουργίας: Δημοσθένης Παπαμάρκος, 

Κοστούμια: Άρτεμις Φλέσσα, Επιμέλεια κίνησης: Αλεξία Νικολάου, Μουσικός σχεδιασμός: Χάρης Νείλας, Βοηθός σκηνοθέτη: Ράνια Κελαϊδίτη, Βοηθός σκηνοθέτη, σκηνογράφου και ενδυματολόγου: Λίλη Κυριλή

Διανομή (αλφαβητικά): Ναζίκ Αϊδινιάν, Μιχάλης Βαλάσογλου, Στέλλα Βογιατζάκη, Κατερίνα Καραδήμα, Ευαγγελία Καρακατσάνη, Εμμανουέλα Μαγκώνη, Νίκος Μάνεσης, Παναγιώτης Παναγόπουλος, Αγγελική Παπαθεμελή, Μαριάμ Ρουχάτζε, Τζωρτζίνα Τάτση

Oresteia - Review

Aeschylus “Oresteia” is the only surviving trilogy, first performed 458 B.C. and won the first prize at the Great Dionysia, two years before the death of the tragic poet. Rarely, it is staged as a whole, all the three acts: “Agamemnon”, “Libation Bearers” and “Eumenides”. In the past, the trilogy has been staged mostly in USA and England (i.e. 1968, Minnesota Theater Company, 1981, National Theater of London). 

According to Lois Spatz, “Oresteia” is better to be studied as a whole, because the single staging of the tragedies, leaves the audience in suspension; the first two acts of the trilogy create a conflict, which is resolved with the “Eumenides” and the introduction of High Court (Court of Areopagus). The period Aeschylus is writing the trilogy, in 462 B.C. Pericles has limited the High Court’s jurisdiction in cases of premeditated murders. Although we couldn’t speak of political criticism on behalf of the tragic poet, nevertheless we couldn’t ignore the possibility.

Although, “Oresteia’s” production is shared to three directors: Io Voulgaraki, Lilly Meleme and Georgia Mavragani, each one gives her individual artistic view to every play; Georgia Mavragani by far sets her own style on the staging of “Eumenides”. However, “Oresteia” as a whole, in spite of the numerous artists matches the dramaturgical intention of the tragic poet with linear consistency.

Paris Mexis’s set is the “house” that all artists interfere with. Through this common set all directors are put into a premeditated course: starting with the tragic fall of Agamemnon, continuing to the plastic folding as if they try to contain the contaminated murder blood within the setting, all the way to the complete nakedness and the transfer of the attention to the “olive tree”, symbol of Athens and Athena. 

Equally the costumes (Paris Mexis, Vasiliki Syrma, Artemis Flessa) also follow an evolutionary course: starting with a matriarchic perspective in “Agamemnon” with the Chorus dressed in female costumes juxtaposed to an almost non – binary representation of Clytemnestra, followed by a medieval aesthetics in “Libation Bearers”, Chorus dressed in multiple layer costumes that produce sound with every movement as a forerunner of the Furies, Electra presented in men’s costume and an exceptional concept of Clytemnestra – Aegisthus costumes that interrelate. Finally Eumenides remind vividly of Rivera’s artwork as the Chorus pulls a cart, and Orestes carries up his shoulders the olive, in a set of conflict of the old and new order. 

Although the first two plays, are consistent with Aeschylean dramaturgy, the third, following a dramaturgical editing is broken down in scenes, which captures even more the visual perspective I have mentioned earlier, as if we follow in titles live murals that illustrate Orestes journey from Delphi to Athens. The visual perspective overruns the dramaturgy, whilst the presence of the full cast at the orchestra states the course from self-redress and Divine Judgment to the Human Law. One note I would like to make; perhaps Agamemnon’s helmet could be used in “Eumenides” also as a prop to represent Athena, instead of the statue, as a comment of the divine intervention in the institutions.

Cletemnestra’s performance from Saoulidou and Komninou, present an interesting juxtaposition, yet they are both equally dynamic and highlight different aspects of the myth. Agamemnon by Argyris Xafis is performed as a conducted persona, just like Aegisthus performed by Logothetis, whilst Aegisthus by Chrysostomou is shadowing Clytemnestra. In the duet of Orestis and Electra, Niarros is vividly wicker than the dynamic and lightly hysterical Kitsou, but Panagopoulos performs the full course of Orestis, rich and particularly warmly.

There are no words for the performers of the three Chorus, I wouldn’t be able to set them apart, as they are the ones to hold the line of this dramaturgical concept, and keep the course of the trilogy. The aesthetics of every play is captured with their exceptional costumes, and their performance gives volume to the falling down and reconstruction of the set. I believe that the Chorus in this trilogy is the main skeleton, especially with the staging of “Eumenides” by Mavragani.

It is possible to review each play individually, because they are autonomous, however Aeschylus writing in purpose leaves an open ending at every play to be followed by the next one; this staging of the trilogy allows you to see the magnitude of this poet. This is a cohesive and contemporary approach of “Oresteia” that is worth seeing and will definitely stimulate your mind and thought. 

Artists

Translated by K. H. Myris

Set design Paris Mexis

Lighting design Lefteris Pavlopoulos

Agamemnon

Directed by Io Voulgaraki, Music Thodoris Abatzis, Costume design Paris Mexis, Movement Maria Smajevic, Musical coaching Melina Paionidou, Assistant director Efi Christodoulopoulou, Assistant to the movement designer Irini Klepkou

Cast Argyris Xafis (Agamemnon), Despina Kourti (Cassandra), Evi Saoulidou (Clytemnestra), Alexandros Logothetis (Aegisthus), Stelios Iakovidis (Watchman), Dimitris Georgiadis (Herald)

Chorus of Men Thanassis Vlavianos, Paris Thomopoulos, Ieronymos Kaletsanos, Nikos Kardonis, Kostis Koronaios, David Malteze, Giannis Dalianis, Themis Panou, Stratis Panourios

The Libation Bearers

Directed by Lilly Meleme, Costume design Vassiliki Syrma, Music Stavros Gasparatos, 

Choreography - Movement Monika Elena Kolokotroni, Music coaching Melina Paionidou, 

Assistant to the director Magda Korpi, Second assistant to the director Maritina Astra

Cast Filareti Komninou (Clytemnestra), Giorgos Chrysostomou (Aegisthus), Maria Kitsou (Electra), Agoritsa Oikonomou (Nurse), Vassilis Karampoulas (Suppliant), Giannis Niarros (Orestes), Giorgos Stamos (Pylades)

Chorus of Women Natasa Exintaveloni, Sofia Koulera, Nefeli Maistrali, Mary Mina, Nancy Boukli, Areti Tili, Iovi Frangatou, Christina Christodoulou

The Eumenides

Directed by Georgia Mavragani, Dramaturgy consultant Dimosthenis Papamarkos, 

Costume design Artemis Flessa, Movement Alexia Nikolaou, Music design Haris Neilas

Assistant to the director Rania Kelaiditi, Assistants to the director, set and costume designer Lili Kyrili

Cast Nazik Aidinian, Michalis Valasoglou, Stella Vogiatzaki, Katerina Karadimia, Evangelia Karakatsani, Emmanuela Magoni, Nikos Manesis, Panagiotis Panagopoulos, Angeliki Papathemeli, Mariam Rouchatze, Tzortzina Tatsi