Ορέστεια του Αισχύλου - Κριτική

Η «Ορέστεια», η μόνη σωζόμενη τριλογία, αποτελείται από τις τραγωδίες: «Αγαμέμνων», που απεικονίζει τις συνθήκες δολοφονίας του Αγαμέμνονα από τη σύζυγό του Κλυταιμνήστρα, “Χοηφόροι” που περιγράφει τις συνθήκες δολοφονίας της Κλυταιμνήστρας από τον γιο της Ορέστη, και τέλος “Ευμενίδες”, για την απελευθέρωση του Ορέστη από τις τύψεις με έναν πρωτοποριακό τρόπο από την θεά Αθηνά, η οποία εγκαθιδρύει τον Αρειο Πάγο και απαλλάσσει τον Ορέστη από τις Ερινύες, οι οποίες μετονομάζονται σε Ευμενίδες.

Ο Θεόδωρος Τερζόπουλος, είναι ένας διεθνώς αναγνωρισμένος σκηνοθέτης του θεάτρου και ευρέως γνωστός για την υποκριτική του μέθοδο. Το Εθνικό Θέατρο συνεργάζεται μαζί του για πρώτη φορά για την «Ορέστεια», που θα κάνει πρεμιέρα στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου. Είναι η δεύτερη φορά που βλέπω ολόκληρη την τριλογία να ανεβαίνει, και έχω παρακολουθήσει παραστάσεις της κάθε τραγωδίας ξεχωριστά. Θεωρώ ότι  αυτή η παράσταση σε σκηνοθεσία του Θεόδωρου Τερζόπουλου διέθετε το τελετουργικό και βιωματικό στοιχείο περισσότερο από κάθε άλλη που έχω δει, και θα την συνέκρινα με την σκηνοθεσία του Ολιβιέ Πυ, το 2017 επίσης σε τραγωδίες του Αισχύλου (Προμηθέας Δεσμώτης και Ικέτιδες). Επιπλέον, πιστεύω ότι το θέατρο είναι ο μάρτυρας της Ανθρώπινης Ιστορίας, από τη δραματουργική πτυχή μέχρι τη σκηνοθεσία, από τη μέθοδο υποκριτικής μέχρι τη διανομή, το θέατρο παρέχει μια μοναδική μαρτυρία των ανθρώπινων συνθηκών, τάσεων και προσδοκιών.

Η υποκριτική μέθοδος του Τερζόπουλου, επιτρέπει σε όλους τους ηθοποιούς της Ορέστειας, είτε στο Χορό είτε ως πρωταγωνιστές, «να υπάρχουν πειστικά στις πιο ταραχώδεις και ακραίες συνθήκες». Όσο τραγική και ανίσχυρη κι αν είναι η κατάσταση που βιώνεται, μπορούμε να αισθανθούμε τον κωμικό υπαινιγμό, μια ευδιάκριτη ειρωνεία, τον σαρκασμό που προμηνύει τη δήλωση του σκηνοθέτη στο τελευταίο έργο της τριλογίας. Ο Τάσος Δήμας μας εισάγει στο θεατρικό σύμπαν του Τερζόπουλου: στέκεται όρθιος πάνω στη «θυμέλη», ερμηνεύοντας με τη χαρακτηριστική υποκριτική τεχνική, μιλά χωρίς μικρόφωνο, μέσα σε μια πρωτοφανή ερημιά περιτριγυρισμένος από το ηχοτοπίο των εντόμων που βουίζουν. Η Σοφία Χιλ που ερμηνεύει την Κλυταιμνήστρα και το φάντασμά της, είναι εκπληκτική- έχει μια άρτια τεχνική την οποία υπερβαίνει και φαίνεται να απολαμβάνει πραγματικά την ερμηνεία της. Η σκηνή όπου καλεί την Κασσάνδρα σαν να είναι σκύλος, σέρνοντας τα φωνήματα του «έλα», είναι σκληρή και ταυτόχρονα κωμική. Η  Έβελυν Ασουάντ ως Κασσάνδρα, η ερμηνεία της διεγείρεται από το στοιχείο του ξένου - νικημένου - σκλάβου πολέμου, χρησιμοποιώντας, στο ελληνικό κείμενο, εμβόλιμες εκφράσεις στα αραβικά, μέχρι την μεγαλειώδη της έξοδο, οπότε ο λόγος της γίνεται ένας θρήνος στην αραβική γλώσσα αποκλειστικά. Πιστεύω ότι αυτή η καλλιτεχνική παρέμβαση συνδέει τη βιωματική γραφή του τραγικού ποιητή με τις σημερινές θηριωδίες, τη ρητορική του μίσους και την απανθρωποποίηση ολόκληρων εθνών για την εκλογίκευση της πλήρους εξόντωσής τους.

Το σκηνικό είναι γυμνό, αλλά είναι τα σώματα των ηθοποιών, ο συμβολισμός των των μαχαιριών και των ματωμένων σεντονιών και ο σχεδιασμός του φωτισμού που δημιουργούν την αίσθηση του χώρου και του χρόνου. Η ερμηνεία του Χορού ως ένα σώμα κάτω από το έντονο φως ή στην πιο σκοτεινή ώρα επικοινωνεί με το κοινό, εισάγοντας μια αισθαντική χωρική συνέχεια. Η αναπνοή, το χτύπημα, η ομιλία και η ψαλμωδία ως ένα, μου φάνηκε σαν μια πρόσκληση σε μια τελετουργία, μια ενστικτώδης ανάγκη να είσαι μέρος μιας ανθρώπινης φυλής. Η επίδραση της σκηνοθεσίας του Τερζόπουλου στο κοινό, στο σκηνικό της Επιδαύρου με τους χιλιάδες θεατές στο «κοίλον», είναι μια μοναδική ευκαιρία να παρακολουθήσουμε πώς αντιδρούν οι άνθρωποι σε μαζική κλίμακα. Στην πρεμιέρα ο κόσμος αντέδρασε τουλάχιστον σε τρεις περιπτώσεις: στον αραβικό θρήνο, στη δήλωση της Αθηνάς για τη γυναικοκτονία, καθώς και στην εντολή της Αθηνάς να συγκρατήσει τον κόσμο. Η αντίδραση του κοινού, όχι όλων των θεατών αλλά σημαντικού αριθμού, στην πατριαρχική τοποθέτηση της Αθηνάς και στην ολοκληρωτική της προσέγγιση ήταν θετική, καθώς εκφράστηκε με ενθουσιώδη χειροκροτήματα. Η βαριά και πηχτή ησυχία όσο η ηθοποιός ερμήνευε τον αραβικό θρήνο, ακολουθήθηκε από  παρατεταμένο χειροκρότημα. Θα τολμήσω να σχολιάσω ότι δεν δύναται το ίδιο κοινό να επικροτεί τις πατριαρχικές τοποθετήσεις περί γυναικοκτονίες, τις μεθόδους καταστολής και παράλληλα μια σοβαρή σημειολογικά ερμηνεία που αναφέρεται σε σύγχρονες πολιτικές συνθήκες και μια τραγική ανθρωπιστική κρίση. Κι όμως μια πολύ δυνατή ερμηνεία, αμβλύνει, υπερβαίνει και ενώνει, γιατί δεν επιχειρηματολογεί, αλλά υπάρχει πέρα και πάνω από απόψεις και θέσεις. 

Η τριλογία είναι εμπνευσμένη από τον Οίκο του Ατρέα, τη φρικτή δολοφονία και τον διαμελισμό ενός παιδιού, την εκδίκηση, τον κύκλο των φόνων, την ενοχή που σβήνει κάθε χαρά και την ενθρόνιση της Δικαιοσύνης. Ένιωσα ότι όλη η σκηνοθεσία έχει συσσωρευτεί στην τελευταία σκηνή της τριλογίας- όλα έχουν συμβάλει και κλιμακωθεί για αυτή τη συμπυκνωμένη ιστορία που οδηγεί  σε αυτόν τον «Νέο Κόσμο». Από το σώμα των ανθρώπων του χορού μέχρι την παρανοϊκή ύπαρξη του ατόμου σε ένα δυστοπικό αλλά και ρεαλιστικό σκηνικό, αυτό το ανέβασμα της «Ορέστειας» προσπάθησε να επικαλεστεί την υπευθυνότητα ενός «homo universalis» για να σωθούμε από τον εαυτό μας.

Ταυτότητα παράστασης

Μετάφραση: Ελένη Βαροπούλου

Σκηνοθεσία – Δραματουργική επεξεργασία: Θεόδωρος Τερζόπουλος

Συνεργάτης σκηνοθέτης: Σάββας Στρούμπος

Σκηνικά – Κοστούμια – Φωτισμοί: Θεόδωρος Τερζόπουλος

Πρωτότυπη μουσική σύνθεση: Παναγιώτης Βελιανίτης

Σύμβουλος δραματολόγος: Μαρία Σικιτάνο

Δραματολόγος παράστασης: Ειρήνη Μουντράκη

Βοηθός σκηνοθέτη: Θεοδώρα Πατητή

Συνεργάτης σκηνογράφου: Σωκράτης Παπαδόπουλος

Συνεργάτιδα ενδυματολόγου: Παναγιώτα Κοκκορού

Συνεργάτης φωτιστή:  Κωνσταντίνος Μπεθάνης 

Καλλιτεχνική συνεργάτιδα: Μαρία Βογιατζή

Παίζουν:  Έβελυν Ασουάντ (Κασσάνδρα), Τάσος Δήμας (Φύλακας/Κορυφαίος/Προπομπός), Κωνσταντίνος Ζωγράφος (Πυλάδης), Έλλη Ιγγλίζ (Τροφός), Κώστας Κοντογεωργόπουλος (Ορέστης),  Δαυίδ Μαλτέζε (Αίγισθος), Άννα Μαρκά Μπονισέλ (Προφήτις), Νίκος Ντάσης (Απόλλων), Ντίνος Παπαγεωργίου (Κήρυκας), Αγλαΐα Παππά (Αθηνά), Σάββας Στρούμπος (Αγαμέμνων), Αλέξανδρος Τούντας (Οικέτης), Νιόβη Χαραλάμπους (Ηλέκτρα), Σοφία Χιλλ (Κλυταιμνήστρα/Το Είδωλον της Κλυταιμνήστρας)

Xορός: Μπάμπης Αλεφάντης, Έβελυν Ασουάντ, Ναταλία Γεωργοσοπούλου, Κατερίνα Δημάτη, Κωνσταντίνος Ζωγράφος, Πύρρος Θεοφανόπουλος, Έλλη Ιγγλίζ, Βασιλίνα Κατερίνη, Θάνος Μαγκλάρας, Ελπινίκη Μαραπίδη, Άννα Μαρκά Μπονισέλ, Λυγερή Μητροπούλου, Ρόζυ Μονάκη, Ασπασία Μπατατόλη, Νίκος Ντάσης, Βαγγέλης Παπαγιαννόπουλος, Σταύρος Παπαδόπουλος, Μυρτώ Ροζάκη, Γιάννης Σανιδάς, Αλέξανδρος Τούντας, Κατερίνα Χιλλ, Μιχάλης Ψαλίδας, Giulio Germano Cervi

Στο Αρχαίο θέατρο Επιδαύρου ο Giulio Germano Cervi αντικαθιστά τον Γιάννη Σανιδά.

Βίντεο: Νίκος Πάστρας 

Φωτογραφίες: Johanna Weber

H παράσταση πραγματοποιείται στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου 2024.

Με ελληνικούς και αγγλικούς υπέρτιτλους.

Ώρα έναρξης: 21:00

Διάρκεια: 200 λεπτά 

The Oresteia by Aeschylus, Directed by Theodoros Terzopoulos - Review

“Oresteia”, the only surviving  ancient Greek trilogy, consists of: “Agamemnon'', that depicts the circumstances of Agamemnon’s murder by his wife Clytemnestra, “The Libation Bearers'' which illustrates the murder conditions of Clytemnestra by her son Orestes, and finally “The Eumenides”, that highlights  the liberation of Orestes from remorses in a pioneering way designed by goddess Athina, who holds a court for the first time, and frees Orestes from the Furies who are renamed (“The Gracious (Eumenides)” and relieved from the duty to persecute the guilty. 

Theodoros Terzopoulos, is an internationally acclaimed theater director, who is widely known for his acting method. The National Theatre of Greece has collaborated for the first time with Terzopoulos to stage “Oresteia”, opening July 12th 2024, at the Ancient Theatre of Epidaurus. I had the honor and the privilege to be there on opening night. Τhis is the second time I see the entire trilogy performed, and I have attended shows of the tragedies separately; I consider that  this staging by Terzopoulos  had the ritualistic and experiential element more than any previous show I have watched, and I would compare it with the staging of Aeschylus tragedies (Prometheus Bound and The Suppliants) by Olivier Py 2017. Moreover, I believe that theatre is the witness of Human History, from the dramaturgical aspect to the staging, the acting method to the casting, theatre provides an unprecedented “témoignage” of human conditions, trends and aspirations.

The acting method of Terzopoulos, allows all actors of Oresteia, whether in Chorus or main characters, “to exist convincingly in the most aggravated and extreme circumstances”. However tragic and impotent the situation experienced, we can sense the comic innuendo, a distinct irony, the sarcasm that foretells the director’s statement at the final play of the trilogy. Tasos Dimas introduces us to the Terzopoulos theatrical universe, standing on top of the ‘thymeli’ performing the characteristic acting technique, speaking without microphone, at a phenomenal wilderness hovered by the soundscape of insects flying. Sophia Hill who performs Clytemnestra and her ghost, is astonishing; she goes beyond the technical and genuinely enjoys her performance. The scene when she calls Cassandra as if the latter is a dog, dragging the phonemes of ‘ela’ (come), is harsh yet comical. Evelyn Assouad as Cassandra, stirs her performance around the element of the stranger-defeated-war slave, using both Greek and Arabic. The excerpt of an Arabic text is introduced from the beginning of her performance but skyrockets at the grand exit, when she sings a lament in Arabic. I believe that this artistic intervention connects the experiential writing of the tragic poet with the present atrocities, rhetoric of hate and dehumanization of entire nations for the rationalization of their full scale annihilation.

The setting is bare, but it is the bodies of the actors, the symbolic props of knives and bloodied sheets and the lighting design that creates the feeling of space and time. The performance of the Chorus as one body under the bright light or in the darkest hour communes with the audience, introducing a spatial continuity of the senses. Breathing, tapping, speaking and chanting as one, to me felt as an invitation to a ritual, an instinctive need to be part of a human tribe. The effect of the Terzopoulos staging to the audience, in the setting of Epidaurus with thousands spectators at the “koilon”, is a unique opportunity to witness how people in mass scale react. At the opening night  people reacted on at least three occasions: the Arabic lament, the statement of Athina for the femicide, as well as Athina’s order to restrain the people. The audience’s response, not all spectators but a significant number of them,  to Athina’s patriarchal positioning and her totalitarian approach was positive, as they expressed it with enthusiastic applause. The heavy and thick silence while the actress performed the Arabic lament was followed by prolonged applause. I would venture to comment that the same audience cannot applaud patriarchal positions on femicide, methods of repression and at the same time a serious semiotic performance referring to contemporary political conditions and a tragic humanitarian crisis. And yet a very powerful performance, blunts, transcends and unites, because it does not argue, but exists beyond and above opinions and positions.

The trilogy is inspired by the House of Atreus, the horrific murder and dismemberment of a child, the vengeance, the loop of murders, the guilt that wipes all joy and the enthronement of Justice. I felt that all the staging has accumulated to the last scene of the trilogy; all has been contributing and escalating for this condensed history to this “New World”. From the chorus’s corpus of people to the paranoiac existence of the individual in a dystopian yet realistic set, this staging of “Oresteia” has tried to invoke the accountability of a “homo universalis” to save ourselves from ourselves. 

Production team

Translation: Eleni Varopoulou, Direction and adaptation: Theodoros Terzopoulos, Associate director: Savvas Stroumpos, Sets, Costumes, Lighting: Theodoros Terzopoulos, Original music: Panayiotis Velianitis, Dramaturgical adviser: Maria Scicchitano, Dramaturg: Irene Moundraki, Directing assistant: Theodora Patiti, Associate set designer: Sokratis Papadopoulos, Associate costume designer: Panagiota Kokkorou, Associate lighting designer: Konstantinos Bethanis, Artistic associate: Maria Vogiatzi

Cast: Evelyn Assouad (Cassandra), Tasos Dimas (Watchman/Athenian citizen), Konstantinos Zografos (Pylades), Ellie Iggliz (Nurse), Kostas Kontogeorgopoulos (Orestes), David Malteze (Aegisthus), Anna Marka Bonissel (Prophet), Nikos Dasis (Apollo), Dinos Papageorgiou (Herald), Aglaia Pappa (Athena), Savvas Stroumpos (Agamemnon), Alexandros Tountas (Servant), Niovi Charalambous (Electra), Sophia Hill (Clytemnestra/Ghost of Clytemnestra)

Chorus: Babis Alefantis, Natalia Georgosopoulou, Katerina Dimati, Konstantinos Zografos, Pyrros Theofanopoulos, Ellie Iggliz, Vasilina Katerini, Thanos Magklaras, Elpiniki Marapidi, Anna Marka Bonissel, Lygeri Mitropoulou, Rosy Monaki, Aspasia Batatoli, Nikos Dasis, Vangelis Papagiannopoulos, Stavros Papadopoulos, Myrto Rozaki, Yannis Sanidas, Alexandros Tountas, Katerina Hill, Michalis Psalidas, Giulio Germano Cervi

Trailer: Nikos Pastras 

Photographs: Johanna Weber

The performance is part of the 2024 Athens & Epidaurus Festival. 

With Greek and English surtitles.

Time: 21:00

Running time: 200 minutes