Όρνιθες – Κριτική

Γιατί τα πουλιά έχουν ανάγκη να ιδρύσουν κράτος; Που θα σταθούν τα τείχη του; Ποιοι οι νόμοι που θα το διέπουν; Ποιος είναι ο νέος τύρρανος της Νεφελοκοκκυγίας; Η τάξη των «πραγμάτων» μπορεί να διασαλευτεί; Τι ρόλο παίζει ο Προμηθέας στις διαπραγματεύσεις με τους θεούς του Ολύμπου; Πώς αποκαθίσταται η «τάξη» με ένα γάμο; «Που, που, που, που είναι αυτός που μας εκάλεσε;»

Οι «Όρνιθες» είναι από τις πλέον διάσημες και αγαπημένες κωμωδίες του Αριστοφάνη. Η ιστορική παράσταση του Θεάτρου Τέχνης, παραμένει ορόσημο τόσο για το κοινό όσο και για τους καλλιτέχνες. Από την πρώτη της παρουσίαση, η οποία δέχτηκε δριμύτατη κριτική έως τις πιο πρόσφατες αναβιώσεις της, αποτελεί σημείο αναφοράς. Η σύγκριση είναι πάντα αναπόφευκτη. Η παράσταση του Γιάννη Ρήγα και του ΚΘΒΕ, διαθέτει μια σπάνια αυθεντικότητα. Δεν αναμετριέται με μια παράσταση αλλά με το έργο του Αριστοφάνη, το είδος της κωμωδίας, τις ιστορικές συγκυρίες και τολμά αυτό που στις Νεφέλες είναι πολύ πιο έντονο – λόγω της δομής του έργου -  να συνομιλήσει με την θλίψη της κωμωδίας. Με απόλυτο σεβασμό στο κείμενο και την μετάφραση του Κ. Χ. Μύρη, κατορθώνει με μικρές παρεμβάσεις ως προς τα σύγχρονα γεγονότα, να αναβιώσει τον Αριστοφανικό λόγο. 

Η αρχή της παράστασης αποτίει φόρο τιμής στο θρύλο του Τσαρούχη, της Μάνου και του Χατζιδάκι. Στην σκοτεινή ορχήστρα του αρχαίου θεάτρου της Επιδαύρου ένας Όρνις ντυμένος με το κοστούμι του Τσαρούχη φωτίζεται από τον προβολέα, η μουσική παλινδρομεί ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν, η χορεύτρια ερμηνεύει αποσπασματικά την θαυμαστή χορογραφία κι εξέρχεται για να εισέλθει στο τέλος της παράστασης όπου αντικρύζει απότομα τους Όρνιθες του σήμερα. Προσωπικά φρονώ ότι η Τέχνη είναι μια μορφή διαλόγου, αυτή η συνάντηση παρελθόντος και παρόντος, συνοδεύει τον θεατή στο οδοιπορικό μιας αέναης καλλιτεχνικής πορείας του Θεάτρου. 

Το σήμα κατατεθέν αυτής της παράστασης είναι οι καταπληκτικές μάσκες της Μάρθα Φωκά που σε συνδυασμό με την κίνηση μάσκας από τον Σίμο Κακάλα και την χορογραφία του Δημήτρη Σωτηρίου δίνουν μια παλλόμενη αναπαράσταση του χορού των Ορνίθων. Το σκηνικό του Κέννυ Μακ Λέλλαν παρουσιάζεται πολύ «γειωμένο» για την αιθέρια Νεφελοκοκκυγία. Η πολιτεία πουλιών που στέκεται ανάμεσα στην Γη και τους Ολύμπιους Θεούς μου θύμισε το Projection  mapping του Στάθη Μήτσιου για την «Ειρήνη» που είχε παρουσιαστεί το 2017 στο φεστιβάλ Επιδαύρου, και προσωπικά θα τασσόμουν υπέρ μιας τέτοιας εικαστικής πρόθεσης. Τα κοστούμια της Δέσποινα Ντάνη, έχουν μια ιδιόμορφη ανισοσκελία: οι άνθρωποι είναι «μουντοί» χωρίς τίποτα το ιδιαίτερο, οι Όρνιθες κι ο Έποπας βρίθουν χρωμάτων και κίνησης, και οι θεοί αρχής γενομένης με την Ίρις, την αγγελιοφόρο τους, είναι μακράν πιο ευφάνταστοι. Προφανώς η συνεργασία μάσκας και κοστουμιού στην κάθε δραματική ομάδα λειτουργεί διαφορετικά. Συνολικά ομολογώ ότι ο Προμηθέας (Γιώργος Κολοβός) και η Ίρις (Κλειώ Δανάη Οθωναίου) ήταν ότι πιο διασκεδαστικό σε παρουσία και παραστατικότητα. 

Η μουσική του Γιώργου Χριστιανάκη σε κάποια σημεία συνομιλεί με την μουσική του Χατζιδάκι, όμως παίρνει μια τελείως διαφορετική πορεία, πιο αυτοσχεδιαστική, λιγότερη μελωδική, πιο θορυβώδη όπως οι φτερούγες των πουλιών που χτυπάνε ρυθμικά ενώ φτερά αιωρούνται στον αέρα. Η μουσική διδασκαλία της Χρύσα Τουμανίδου ενισχύει αυτή την αίσθηση και όσο η παράσταση προχωρά δημιουργεί την δική της αύρα, την δική της σφραγίδα στο έργο των Ορνίθων. Η μουσική και οι φωνές των ερμηνευτών ακολουθούν μια δική τους προσωπική πορεία, και η ελευθεριότητα των ακουσμάτων δημιουργεί μια αντίστιξη με την ολοένα περισσότερο προδιαγεγραμμένη «τυραννία» του Πεισθέτερου. 

Ο Ταξιάρχης Χάνος είναι ένας εξαιρετικός αριστοφανικότατος Πεισθέτερος, είναι αδύνατον να απομονώσω ποιες σκηνές μου άρεσαν περισσότερο, όμως πραγματικά είναι απολαυστικός με την Ιώβη Φραγκάτου ως Χρησμολόγο. Ο Γιάννης Σαμψαλάκης λειτουργεί μοναδικά στον ρόλο του Ευελπίδη σαν συνομιλητής με το ιστορικό πλαίσιο του έργου. Ο Χρήστος Στέργιογλου και η Λίλα Βλαχοπούλου στο ασυναγώνιστο δίδυμο Έποπα και Υπηρέτη χαρίζουν άφθονο γέλιο. Η παρουσία των Αριστοτέλη Ζαχαράκη (Επιθεωρητής), Περικλής Σιούντας (Συνταγματολόγος), Βασίλη Παπαδόπουλου και Θανάση Ραφτόπουλου (Μέτων) είναι μια σπάνια κωμική απόλαυση, όπου τα κοστούμια και η ερμηνεία γίνονται ένα αναπόσπαστο καλλιτεχνικό σχήμα αστείρευτου γέλιου. Το σύνολο του Χορού είναι άξιο συγχαρητηρίων, καθώς ενσαρκώνουν τους Όρνιθες με μια σπάνια ισορροπία σοβαρότητας και παιγνιώδους διάθεσης. 

Η παράσταση του Γιάννη Ρήγα επιτρέπει στον θεατή να συνομιλήσει με την πολυπλοκότητα του έργου του Αριστοφάνη. Χωρίς να «τσιγκουνευτεί» το φαλλικό στοιχείο, την σάτιρα, τον αυτοσαρκασμό, παραδίδει μια παράσταση που αφήνει το έργο να αναπνεύσει μακριά από την «ναφθαλίνη» της ιστορίας, την επιθεωρησιακή προβολή πάνω στον σπουδαίο κωμικό ποιητή και τους πειραματικούς νεωτερισμούς προς εντυπωσιασμό. Προσωπικά φρονώ πως οι «Όρνιθες» σε σκηνοθεσία Γιάννη Ρήγα από το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος αποτελεί ένα στοίχημα που κερδήθηκε, ένα βήμα προς μια νέα κατεύθυνση για το ανέβασμα του Αριστοφανικού έργου.