Συνομιλώντας με τη Σπασμένη κολόνα της Frida Kahlo

Μία εργασία στη Σχολή Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου έμελλε να σταθεί αφορμή για να γνωρίσω έναν υπέροχο άνθρωπο και να θαυμάσω εν συνεχεία τη ζωή και το έργο του. Το όνομα αυτού του ανθρώπου, Frida Kahlo. Η ζωή της έγινε έργο τέχνης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ένας από τους πολλούς πίνακες της: «La columna rota» ή αλλιώς «Σπασμένη κολόνα», ο οποίος εικονίζει την Kahlo ως άλλη Αγία να ζει το δικό της μαρτύριο με το σώμα της να είναι σημαδεμένο από δεκάδες καρφιά.

Στον πίνακα, το σώμα παρουσιάζεται γυμνό από τη μέση κι επάνω, ο κορμός της ζωσμένος με τον κορσέ της, με καρφιά να την καρφώνουν, ενώ από τα μάτια της τρέχουν δάκρυα. Από τον λαιμό μέχρι την κοιλιά βλέπουμε μία κάθετη τομή, μέσα στην οποία υπάρχει μία κολώνα ιωνικού ρυθμού με κάθετα ραγίσματα. Το υπόλοιπο μέρος της κοιλιάς της το σκεπάζει το ίδιο λευκό σεντόνι.

Ένα κορμί σημαδεμένο από τα πολλά τραύματα και τις πληγές που της προκάλεσε ένα αυτοκινητικό ατύχημα στα 18 της χρόνια το 1925. Ο πίνακας αυτός αφηγείται την ιστορία του γυναικείου κορμιού, όχι όπως το φαντασιώνεται ο άνδρας αλλά όπως βιώνεται από την ίδια, σταυρωμένο από μία διαδοχή νόμιμων και παράνομων, ορθόδοξων και ανορθόδοξων ερώτων. Η Πέπη Ρηγοπούλου στο βιβλίο της: «Το σώμα: Ικεσία και απειλή» αναφέρει χαρακτηριστικά: «Με έντονο το στοιχείο της τελετουργίας, στην οποία συμμετέχουν ισότιμα εργαλεία ιατρικά, κορσέδες… κι ανάμεσά τους το σώμα της, η ανθρώπινή της φύση μέσα στη φύση, μιαν άγρια φύση γύρω της, καθώς και τα σύμβολα ενός παλιού πολιτισμού που, σαν το σώμα της είναι τραυματισμένος, πονεμένος και ανήμπορος να είναι παρών…».

Η Kahlo καταγράφει τις πληγές, τα τραύματά της. Οι πίνακές της είναι μία κραυγή πόνου και διαμαρτυρίας. Το σώμα της Kahlo στον πίνακα είναι άρρωστο, θρυμματισμένο, πονεμένο μέσα σε ένα τοπίο άγονο, τραυματισμένο, ρημαγμένο. Η Kahlo τοποθετεί το γεμάτο ουλές σώμα της μέσα σε τοπία ξερής μεξικάνικης γης. Το σώμα της με αυτό τον τρόπο συγκατοικεί με τη γη. Η κάθετη τομή στη σάρκα της αντιστοιχεί με τα ρήγματα της γης που παρατηρούμε πίσω απ’ αυτό.

Παρόλα αυτά, το σώμα της με όλες τις πληγές του, δε παύει να είναι ένα σώμα ερωτικό. Οι τομές και τα τραύματα δεν το έχουν παραμορφώσει έτσι που να το καθιστούν αποκρουστικό. Το σώμα της μπορεί να γίνει ο καθρέφτης του φόβου για καθέναν από εμάς ξεχωριστά. Το σώμα του πίνακα είναι αντιηρωικό αλλά όχι πένθιμο. Το τραύμα του δημιουργεί στον θεατή ένα συναίσθημα ηδονής και μία επιθυμία να το εξερευνήσει και να το αισθανθεί. 

Το πρόσωπο της Frida Kahlo είναι σχεδόν όμορφο στον καθρέφτη. Η ευελιξία της λέξης «σχεδόν» φέρει μία καλυμμένη αναγνώριση της σαφούς καταστροφής που μπορεί να διακρίνει κανείς στη «Σπασμένη κολόνα» ενάντια στην οποία η ομορφιά κατασκευάστηκε ως άμυνα. Η Μεξικανή ζωγράφος ίσως χωρίς να το γνωρίζει, αποδίδει καλλιτεχνικά και βιωματικά σ’ αυτόν εδώ τον πίνακα την πλατωνική αντίληψη περί Έρωτος: «Τούτο γάρ εστί το αίτιον, ότι η αρχαία φύσις ημών ην αύτη και ήμεν όλοι. Του όλου ουν τη επιθυμία και διώξει έρως όνομα». Η ίδια πραγματώνει την ιδέα του γάλλου σουρεαλιστή Andre Breton για τον Έρωτα: «Ο έρωτας ίσως συμβιβάζεται με όλες τις τέρψεις, αλλά η ιδέα του έρωτα δε συμβιβάζεται με καμιά». 

Οι καλλιτεχνικές αυτές διατυπώσεις της Frida Kahlo για κάθε πίνακά της, μαρτυρούν τη συνειδητοποίηση του απατηλού χαρακτήρα του σουρεαλιστικού έρωτα. Η πλήρης ταύτιση με το άλλο μισό θα αποδειχθεί πολύ νωρίς όνειρο δυσεκπλήρωτο, ένας μύθος σαγηνευτικός, που δημιουργεί μεγάλες προσδοκίες, τις οποίες ανασύρει με τρόπο πεζό η ίδια η πραγματικότητα.